Σχεδόν όλοι μας έχουμε έρθει αντιμέτωποι με το φαινόμενο, της συσκευής που σταματάει να λειτουργεί λίγο μετά το πέρας της εγγύησης του προϊόντος. Στην αρχή θεωρήσαμε το γεγονός τυχαίο και το αποδώσαμε στην «άδικη μοίρα μας» αλλά σύντομα αρχίσαμε να κατανοούμε την ύπαρξη του φαινομένου της «προγραμματισμένης απαξίωσης» των συσκευών.
Η συζήτηση έχει ανοίξει ήδη διεθνώς αναφορικά με το φαινόμενο “Planned Obsolescence” όπως ονομάζεται στα Αγγλικά και που αφορά τον προγραμματισμό των συσκευών να σταματήσουν να λειτουργούν ή να εμφανίσουν σημαντικές βλάβες λίγο μετά την λήξη της εγγύησης.
Η συγκεκριμένη πρακτική έχει προκαλέσει διεθνώς, αντιδράσεις από την πλευρά των καταναλωτών, με κορυφαία έκφραση τη δημιουργία του κινήματος “Right to Repair”(δικαίωμα στην επισκευή).
Το Κίνημα Right to Repair | H αρχή
Το κίνημα “Right to Repair” ξεκίνησε από καταναλωτές στις Η.Π.Α, αρχικά για τη διεκδίκηση του δικαιώματος των καταναλωτών και ανεξάρτητων συνεργείων αυτοκινήτων να μπορούν να έχουν πρόσβαση στις ίδιες πληροφορίες και εγχειρίδια συναρμολόγησης που οι αυτοκινητοβιομηχανίες παρέχουν στους επίσημους προμηθευτές και αντιπροσωπείες. Το κίνημα είχε επιτυχία, παρά την σθεναρή αντίσταση που προέβαλαν οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες και αντιπροσωπείες. Η δυναμική του κινήματος, οδήγησε στην υπογραφή νόμων στη Μασαχουσέτη το 2011 και 2012, οι οποίοι ενοποιήθηκαν το Νοέμβριο του 2013. Στις αρχές του 2014 ο νόμος τυποποιήθηκε και τέθηκε υπό εφαρμογή και στις 50 πολιτείες της Αμερικής.
Τα επόμενα χρόνια το κίνημα επεκτάθηκε για να καλύψει τις ανάγκες των καταναλωτών, στην αγορά των οικιακών συσκευών και στα αγροτικά μηχανήματα-καθώς καινούριες συσκευές και μηχανήματα άρχισαν να αξιοποιούν «έξυπνα» υπολογιστικά συστήματα στα οποία οι χρήστες δεν επιτρέπεται να έχουν πρόσβαση και να ελέγξουν μόνοι τους (μόνο οι επίσημοι αρμόδιοι και συνεργάτες των κατασκευαστών διατηρούσαν δικαιώματα πρόσβασης)
Με βασικό αίτημα την δυνατότητα του ιδιώτη να έχει πλήρη έλεγχο των προϊόντων που έχει αγοράσει, το κίνημα Right to Repair, άρχισε να αποκτά όλο και περισσότερους υποστηρικτές σε Αμερική και Ευρώπη και συνεχίζει να επεκτείνεται παγκοσμίως. Το αίτημα για πρόσβαση των ιδιωτών σε εγχειρίδια και λεπτομερής οδηγίες χρήσης απέκτησε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις μετά την αποκάλυψη στα τέλη του 2017 πως μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, σαμποτάρουν τα παλαιά μοντέλα τους προκειμένου να εξαναγκάσουν τους χρήστες να αγοράσουν νέα μοντέλα.
To κίνημα στην Ευρώπη | Right to Repair στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Τον Ιούλιο του 2017, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εκφράστηκε η ανάγκη δημιουργίας νομοθεσίας η οποία θα προστατεύει τα δικαιώματα των καταναλωτών στην επισκευή και επιδιόρθωση ιδιόκτητων συσκευών. Η δημόσια συζήτηση που έχει ανοίξει, αφορά την αναγκαιότητα καταπολέμησης του φαινομένου της ελεγχόμενης απαξίωσης και εξαναγκασμού των εταιρειών παραγωγής να φτιάχνουν προϊόντα σχεδιασμένα να αντέχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και να είναι repair-friendly.
Έτσι φτάσαμε στις 25 Νοεμβρίου του 2020, ημερομηνία κατά την οποία η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενέκρινε ψήφισμα για μια «πιο βιώσιμη ενιαία αγορά.
Η οδηγία «Δικαίωμα στην Επισκευή» η οποία εντάσσεται στην «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» για μηδενικούς ρύπους το 2050 προωθεί την επαναχρησιμοποίηση και τις επισκευές και αντιμετωπίζει πρακτικές που μειώνουν τη διάρκεια ζωής των προϊόντων.
Με την οδηγία αυτή λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να δημιουργούνται λιγότερα «σκουπίδια» από την ανακύκλωση παλαιών συσκευών, καθώς επίσης και λιγότεροι ρύποι από τις βιομηχανίες κατά τη διαδικασία της κατασκευής.
Η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των συσκευών θα έχει σίγουρα σημαντική θετική επίδραση στην οικονομία και στο περιβάλλον. Σύμφωνα με την οδηγία, μέσα στο 2021 συσκευές όπως: τηλεοράσεις, ψυγεία, πλυντήρια, στεγνωτήρια, τα οποία θα πωλούνται εντός Ευρωπαϊκής Ένωση, θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε:
- Να επισκευάζονται εύκολα (θα προσδιοριστούν οι ελάχιστες απαιτήσεις βαθμού δυσκολίας, για την αποσυναρμολόγηση και την αντικατάσταση των βασικών εξαρτημάτων)
- Να διασφαλίζεται η πρόσβαση του καταναλωτή στις υπηρεσίες επισκευής, ανταλλακτικών και τεχνικών οδηγιών
- Να φέρουν ενδεικτική πινακίδα με διαβάθμιση ευκολίας επισκευής, ώστε να ενημερώνεται ο καταναλωτής πριν ακόμα αγοράσει την συσκευή.
Ένα πρόσθετο όφελος για την Ελληνική οικονομία είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον τομέα των επισκευών. Τέλος σύμφωνα με έκθεση του Ευρωβαρόμετρου, το 77% των πολιτών της ΕΕ θα προτιμούσαν να επισκευάζουν τις συσκευές τους και όχι να τις αντικαθιστούν. Το 79% των πολιτών πιστεύει ότι οι κατασκευαστές θα πρέπει να είναι υποχρεωμένοι να διευκολύνουν την επισκευή των ψηφιακών συσκευών ή την αντικατάσταση μεμονωμένων εξαρτημάτων τους.
Το πλήρες κείμενο του ψηφίσματος είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του ΕΚ (europarl.europa.eu)
